Šta je HINDUIZAM i u šta VERUJU HINDUSI

Hinduizam nije samo naziv religije
Nasuprot hrišćanstvu, islamu ili zoroastrizmu, reč hinduizam se ne odnosi isključivo na religiju. Izraz „Hindu” bio je samo geografski identitet ljudi koji su živeli na obali reke Inda, u današnjem Pakistanu. Izraz kojim se označava religija i filozofija ovog naroda je Sanatana Dharma, mada se danas ova dva izraza poistovećuju.

Učenja
U kratkim crtama Hinduizam nema svog osnivača i proroke. Nastao je kao mešavina različitih učenja. Karakteriše ga mnoštvo božanstava koja imaju drugačije karaktere i uloge. Hinduizam je dobro poznat po učenju o reinkarnaciji.

Hinduizam je kompleksan i ima veliki broj učenja i pravaca. Budizam, sikizam i đainizam, mogu se posmatrati kao grane hinduizma koje su se udaljile od njegovih esencijalnih učenja.

Četiri cilja (Purušartha)
Jedan od osnovnih koncepata hinduizma je učenje o četiri cilja kojima bi svi ljudi trebalo da teže

Dharma je višeznačna reč koju u hrišćanstvu možemo uporediti sa poslušanjem. Mada, dharma ima šire značenje i može uopšte značiti životni poziv, ili iskrenost i ispravnost u nekom poslu.
Artha je potraga za materijalnim bogatstvom. Iako na prvi pogled materijalno bogatstvo nema veze sa duhovnošću, učenje kaže da je siromaštvo isključivo stanje svesti. Takođe, kada je čovek siromašan, on samo razmišlja o tome kako da se prehrani, obuče i sl, što ga sputava da razmišlja o duhovnosti.

Kama je ispunjenje telesnih potreba. Čovek treba da teži svim materijalnim zadovoljstvima kao što su bogatstvo, moć, seksualno zadovoljstvo i ostalo. Naravno, ne po svaku cenu. Nijedna od ovih težnji ne sme biti učinjena na štetu drugih ljudi. Učenje kaže da se čovek ultimativno mora osloboditi ovih potreba i da bi to dostigao, mora prvo jednom da ih proživi.
Mokša predstavlja prosvetljenje. U soteirološkom i eshatološkom smislu, odnosi se na oslobođenje od samsare, odnosno karmičkog „duga” koji prenosimo reinkarnacijom. Prosvetljenjem se čovek oslobađa reinkarnacije i dostiže svoj ultimativni cilj.

Božanstva
Hinduizam ima veliki broj božanstava. Od onih vrhovnih, pa do polubožanstava sa ograničenim moćima. Imaju kompleksne prirode i tradicionalno se prikazuju u različitim formama. Pomenućemo samo neka.

Brahma je kreator svega, odnosno demijurg. Višnu je zaštitnik i čuvar sveta. Šiva je razarač sveta.

Sarasvati je boginja znanja, umetnosti i učenja. Ako se zateknete u Indiji tokom festivala posvećenog boginji Sarasvati, možete videti ljude koji joj se mole za uspešnost u karijeri i obrazovanju. Ovoj boginji se međutim niko ne moli za bogatstvo, jer je to uloga boginje Lakšmi. Tako svaka sfera života ima svoje božanstvo.

Henoteizam
Većina hindusa će reći da, iako postoji veliki broj božanstava, postoji samo jedan Bog. Božanstva imaju drugačije naravi, često su međusobno protivna i predstavljaju različite ličnosti. Tako na primer, vernici se nikada ne mole boginji Radha ako se nalaze u hramu posvećenom Ganeši. Ako čitate tekstove Šiva Purana, steći ćete utisak da je Šiva vrhunsko božanstvo, ali je tako predstavljen Krišna u Bhagavad Giti. Po hinduističkoj mitologiji, Šiva je otkinuo jednu od glava Brahme. Vernici imaju različite mantre za različita božanstva, drugačije ih poštuju i slično. Stoga, ideja o hinduizmu kao henoteističkoj religiji zahteva dublju analizu.

Istorijska božanstva
Neka božanstva su živela na Zemlji kao ljudi
Zastupljeno je verovanje da su božanstva kao što su Ganeša, Rama ili Krišna istorijske ličnosti. Mišljenja stručnjaka variraju. Primera radi, konzervativni autor Rajiv Malhotra, odbija takvu mogućnost. Njegovo mišljenje dele i Istaknuti istoričari kao što su Ram Sharan Sharma i Romila Thapar, koji smatraju da ne postoji čvrst dokaz postojanja istorijskog Krišne, ali ni događaja iz Mahabharate.

Poređenja radi, svi relevantni stručnjaci su složni da je Isus postojao kao istorijska ličnost.

Druga duhovna bića
Osim božanstava i polubožanstava, hinduizam uči i o postojanju drugih spiritualnih bića, koja se nazivaju jakše. Ova bića mogu biti i dobra i zla.

Hinduizam (ni)je najstarija religija
Borba za istoriju
U drevnoj civilizaciji (3500 – 1600 godina p.n.e) koja se prostirala između sjeveroistočne Indije do sjeverozapadnog Avganistana, vjeruje se, nastao je hinduizam. Hindusi, naročito oni konzervativni, vjeruju da je hinduizam najstarija religija na svetu. Uprkos bogatoj tradiciji koje je nesporna, stručnjaci po ovom pitanju imaju podeljena mišljenja.

Osim što se oko istorijskog nasleđa sukobe hindusi i muslimani, ova borba se odvija i među samim hindusima. Dok jedni brane autohtonističke teorije, drugi ih odbacuju.

Slučaj Baburove džamije
Istaknuta indijska istoričarka Sudešna Gua govori o zloupotrebi arheoloških nalaza kao o jednom vidu lažiranja istorije. U jednom čanku, između ostalog, kritikuje metodologiju i rezultate arheoloških istraživanja ispod Baburove džamije. Naime, ova džamija je izgrađena u 16. veku za vreme muslimanskog osvajača Babura. Porušena je 1992. godine, naverovatnije od strane karsevaka, ljudi koji aktivno učestvuju u hinduističkom misionarskom radu i izgradnji hramova.

Hindusi veruju da je mesto u kojem se nalazi ova džamija, Ajdoha, mesto u kojem je rođen Rama, otelotvorenje boga Višnu. S obzirom na istorijske sukobe između hindusa i muslimana, vlasti su praktično naručile arheološka iskopavanja, uz obećanje da se tu nalaze dokazi o hinduističkom primatu nad ovim mestom.

Svi su bili ubeđeni da se ispod džamije nalaze ostaci hinduističkog hrama. Prvi rezultati su to i potvrdili. Gua, međutim, kaže da javnost nije upoznata sa metodologijom koja je korišćena i sumnja u verodostojnost nalaza. Taj projekat smatra još jednim vidom hindutve, najzastupljenijim vidom nacionalizma u Indiji.

Suprija Varma i Jaja Menon, arheolozi iz Indije, obe smatraju da su u pitanju ostaci budističkog hrama.

Konzervativni indijski arheolog B.B Lal, koji je bio član rukovodećeg tela ovog projekta i koji je tvrdio da je hinduistički hram tamo zaista postojao, pretpostavlja se da je koristio nalaze sa više lokaliteta kako bi potkrepio svoju teoriju.

Autohtoni Arijanci
Indolog sa Harvarda, Majkl Vicel, u članku Autohtoni Arijanci, piše o indijskim autohtonističkim teorijama. Iako ne smatra da treba prekinuti istraživanja na tu temu, zaključuje da postoje kontradikcije i netačnosti u svim ovim teorijama i da ih u ovom momentu nije moguće dokazati.

Pašupati pečat
Još jedan čest argument koji se koristi u prilog autohtonističkih teorija jeste Pašupati pečat. To je pečat sa simbolima hinduizma, na kome je navodno predstavljen Šiva.

Džon Maršal sa Kembridža, koji je proveo 26 godina na čelu indijske državne arheološke institucije (ASI), u ovom pečatu nalazi vezu sa hinduizmom na osnovu više stvari. Iako njegov pogled ima određenu podršku, trpi i veliki broj kritika.

Već pomenuti Vicel smatra da nije moguće precizno reći šta se nalazi na pečatu. Jedan od onih koji su kritikovali pogled Džona Maršala je i K. A. Nilakanta Sastri. Doris Srinivasan smatra da se na pečatu nalazi proto-elamitska figura (Elamiti su najstarija civilizacija teritorije Irana).

Paganski simboli
Negde se nameće i pitanje sličnosti između hinduizma i paganizma. Između ostalog, dele široku lepezu božanstava. Hinduizam ima boga ljubavi, smrti, prosperiteta, plodnosti, oluje, vatre, itd, slično Mesopotamcima, Egipćanima ili Grcima. Taj fenomen se može objasniti evolucijom religiozne svesti, kako to naziva Slobodan Tomović. Naime, čovek oduvek razume da postoji Bog, ali se njegova predstava o njemu menjala kroz istoriju. Ta evolucija se odvijala u nekoliko epoha tokom kojih su ljudi poistovećivali Boga sa prirodom oko sebe.

Spisi
Hinduizam ima desetine spisa
Deo hinduističke tradicije čine mnogobrojni spisi: Vede, Upanišadi, Purane, epovi Mahabharata i Ramajana, Joga sutre, Kama sutre i drugi. Procjenjuje se da postoji više stotina hiljada stihova svih ovih spisa. Vede se najviše poštuju i veruje se da su to i najstariji religijski tekstovi na svetu.

Ne postoje sačuvani rani rukopisi
Najstariji rukopis hinduističkih spisa datira oko 2. – 3. vek posle Hrista. Čak 95 rukopisa nastalo je tek nakon 10. – 11. veka.

Pre neku godinu, otkriven je najstariji rukopis epa Ramajana. Ovaj rukopis, datira iz 6. veka, značajno se razlikuje od savremenog teksta. Kako je objavljeno, Rama je predstavljen više kao čovek nego kao božanstvo. Takođe, u odnosu na savremeni tekst, nedostaju dva poglavlja.

Kaste
Hinduizam je podljen na kaste (varna)
Ovo učenje je nastalo davno u istoriji hindusa, a praktikuje se i danas. Veruje se da ljudi nisu rođeni jednaki. Iako je bilo određenih reformacija po pitanju kastnog sistema, uglavnom sredinom prošlog veka, kaste i dalje postoje.

Bramani su sveštenici, učitelji i vodiči. Oni jedini tumače vjerske tekstove, ali i upravljaju državom.
Kšatrije su ratnici i vladari.
Vaišje su poljoprivrednici, preduzimači i trgovci.
Šudre su bili zarobljenici koji obavljaju teške fizičke poslove. Smatralo se da oni ne posjeduju dušu.
Parije, ili kako se još zovu, „nedodirljivi”, jesu oni koji ne pripadaju kastama.
Neko ko je rođen u porodici Bramana, ima posebnu čast i ugled. Na osnovu hinduističkih spisa, to je kasta za najveće poštovanje.

Religijski tekstovi uče da ne treba napuštati svoju kastu (Bhagavad Gita 3.26/35, 2.31, 18.47-48). Na primer, uloga kšatrija je da se bore, da budu ratnici, i ne treba da rade nešto drugo (Bhagavad Gita 18.59).

Karma ima uticaj na to kojoj ćete kasti pripadati u narednom životu. Hindus sa dobrom istorijom, biće rođen kao braman, kšatrija ili Vaišja, a onaj sa lošom istorijom, biće šudra u nekom narednom životu, ili osoba bez kaste, odnosno parija. (Čandogja Upanišad 5.10.7-9).

Postoje i podgrupe unutar kasti (jati) kojima pripadaju ljudi istog društvenog statusa, istog zanimanja i slično.

Reinkarnacija
Neprestano smenjivanje života i smrti
Ovo je i osnovno vjerovanje oko kojeg se hinduizam vrti. Sledbenik reinkarnacije pokušava da dosegne kosmičke visine Brahmana koji je apsolutna realnost. To postiže izlaskom iz kruga života i smrti (samsara), a sam čin tog prosvjetljenja naziva se mokša.

Bhagavad Gita (2.22) uči: Kao što čovek baci staru odeću i obuče novu, tako i duša u trenutku smrti odbaci stari život i uđe u novi. Taj ciklični proces života i smrti zavisi od naših dela (karma). Šta ćemo biti u narednom životu, zavisi od toga kakvi smo bili u prethodnom. Moguće je reinkarnirati se i kao neka životinja (Kaušitaki Unapišad 1.2, Čandongja Unapišad 5.10.7-9).

Mokša
Prosvetljenje predstavlja ultimativni cilj
Oslobođenje od karmičkog ciklusa, odnosno kruga reinkarnacija, može se postići jedino putem joge i znanja (jnana) (Jogatatva Unapišad 14-18).

Međutim, postavlja se pitanje koje karme se oslobađamo u svojoj prvoj inkarnaciji, ako prethodno nismo postojali? Klasičan odgovor na ovu kritiku je da ne postoji prva inkarnacija, već da se reinkarniramo večno i oduvek. Međutim, u tom slučaju bi mokša bila logički apsurd, jer bi predstavljala kraj beskonačnosti.

Joga
Sjedinjenje sa Brahmanom
Termin joga dolazi od sanskritske reči „yuj“, koja označava kosmičko sjedinjenje sa bogom Brahmanom.

Kroz svaku joga pozu (asanu) i meditaciju, duša (atman) onoga koji to praktikuje sjedinjuje se sa Brahmanom, koji je jedini realnost. Brahman može biti i zvuk kosmosa (om).

Antički geograf Strabon, piše u svojoj „Geografiji”, da je Onesikrit, jedan od ljudi koji su bili pratioci Aleksandra Velikog, vidio ljude koji praktikuju vid takozvane „gole joge”. Ovo je jedan od najranijih opisa joge. Uspešni jogini vredni su poštovanja i mogu se nazivati Brahmanima.

Hinduizam uči da je božanstvo Šiva najbolji jogin od svih.